Nowelizacja ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa

W dniu 28 stycznia 2023 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 185). Przepisy regulują m.in. kwestie dotyczące zasad pobytu obywateli Ukrainy w Polsce.

Ustawa obowiązuje od dnia następującego po dniu ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, przy czym szereg jej przepisów wejdzie w życie w innych datach.

Ustanowienie 30-dniowego terminu na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL

Nowelizacja ustawy wprowadza do art. 4 regulującego nadawanie numeru PESEL obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Polski jest legalny (na podstawie art. 2 ust. 1), jednoznaczny termin na złożenie wniosku w tej sprawie. Zgodnie z brzmieniem art. 4 ust. 2 ustawy specjalnej wniosek ten będzie należało złożyć w terminie 30 dni od dnia przybycia na terytorium Polski.

Ustawa zawiera również regulację przejściową (art. 22), zgodnie z którą jeżeli obywatel Ukrainy do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej nie złoży wniosku o nadanie numeru PESEL, będzie miał na to jeszcze 30 dni.

Uchylenie art. 38 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy

Jedną ze zmian jest uchylenie art. 38 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, przewidującego możliwość składania, po upływie 9 miesięcy od wjazdu, wniosków o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy.

Rozpoczęcie w chwili obecnej procesu składania wniosków na podstawie art. 38 oraz ich rozpatrywania przez wojewodów byłoby przedwczesne w obecnych warunkach - wciąż trwającego konfliktu zbrojnego na terytorium Ukrainy oraz możliwości korzystania z instytucji ochrony czasowej.

Ustawa zawiera również przepis przejściowy, na podstawie którego wojewoda pozostawi bez rozpoznania wnioski złożone na podstawie uchylanego przepisu art. 38 ustawy w okresie od dnia 24 listopada 2022 r. do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej.

Wprowadzenie możliwości ubiegania się o zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy

Ustawa nowelizująca z dniem 1 kwietnia 2023 r. wprowadzi natomiast do art. 42 ustawy specjalnej nową regulację umożliwiającą obywatelom Ukrainy, których pobyt na terytorium Polski uznaje się za legalny i status pobytowy dokumentuje posiadany numer PESEL (ze statusem „UKR”), ubieganie się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, które związane jest z podstawowymi formami aktywności ekonomicznej czyli:

— zezwolenia na pobyt czasowy i pracę
— zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji
—zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej.  

Wnioski o udzielenie takich zezwoleń na pobyt będzie można składać w urzędach wojewódzkich właściwych ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy od 1 kwietnia br.

Przedłużenie uprawnień pobytowych dla obywateli Ukrainy, którzy przebywali w Polsce przed 24 lutego 2022 r.

W poprzednim stanie prawnym art. 42 ustawy specjalnej zawierał rozbieżności jeżeli chodzi o okres na jaki przedłużeniu ulegają określone uprawnienia (okresy pobytu, okresy realizacji obowiązku opuszczenia terytorium Polski, ważność dokumentów), kończące się najwcześniej z dniem 24 lutego 2022 r. Przedłużenie okresów pobytu, okresów ważności wiz krajowych oraz zezwoleń na pobyt czasowy obowiązywało do 31 grudnia 2022 r.

Natomiast termin opuszczenia terytorium Polski (o którym mowa w art. 299 ust. 6 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach), ulegał przedłużeniu o 18 miesięcy, podobnie określony w decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu termin dobrowolnego powrotu, termin ważności kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca oraz dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” i okres pobytu na podstawie tytułów wymienionych w art. 42 ust. 11 ustawy.

Nowelizacja ustawy wprowadza ujednolicenie wspomnianych terminów. Okres przedłużonych uprawnień kończyć się będzie z dniem 24 sierpnia 2023 r.

Należy przy tym zaznaczyć, że przedłużenie wspomnianych okresów ważności obowiązuje z mocą wsteczną od 1 stycznia 2023 r. Umożliwi to zachowanie ciągłości uprawnień obywateli Ukrainy wynikających z przepisów podlegających zmianie.

Możliwość korzystania z ochrony czasowej na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy specjalnej a korzystanie z ochrony czasowej na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej

Nowelizacja ustawy wprowadza wyłączenie obywateli Ukrainy, którzy korzystają z ochrony czasowej (ochrony tymczasowej) na terytorium innego niż Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej, od uprawnienia pobytowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy specjalnej (nowy art. 2 ust. 3 pkt 3).

Na skutek skorzystania z ochrony czasowej (ochrony tymczasowej) w innym niż Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej obywatele Ukrainy utracą także uprawnienie pobytowe, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy specjalnej (nowy art. 11 ust. 4).

Większa weryfikacja uprawnień do świadczeń socjalnych

Nowela wprowadza szereg przepisów, które mają uszczelnić weryfikację uprawnienia do świadczeń socjalnych wypłacanych obywatelom Ukrainy. Ustawa wprowadziła m.in. przepisy umożliwiające uzyskiwanie z rejestru Straży Granicznej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz przez organy właściwe i wojewodów realizujących świadczenia rodzinne na podstawie ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, daty/historii przekraczania granicy przez obywatela Ukrainy, tj. zarówno daty każdorazowego wjazdu, jak i wyjazdu z Polski.

Ponadto wprowadzono możliwość wstrzymywania wypłaty określonych świadczeń socjalnych w przypadku opuszczenia przez obywateli Ukrainy terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Nowe zasady zakwaterowania uchodźców

Nowelizacja zmienia zasady udzielania pomocy w ramach tzw. zakwaterowania zbiorowego o regulacje wprowadzające partycypację obywateli Ukrainy w kosztach wyżywienia i zakwaterowania oraz określające maksymalny okres świadczenia pomocy. Ustawa przewiduje uzależnienie możliwości korzystania ze zbiorowego zakwaterowania, w okresie dłuższym niż 120 dni, a przed upływem 180 dni od dnia wjazdu na terytorium RP od posiadania numeru PESEL.

Po upływie 120 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy do Polski będzie on partycypował 50 proc. w kosztach zakwaterowania i wyżywienia zbiorowego, nie więcej niż 40 zł za osobę dziennie.

Po upływie 180 dni od dnia pierwszego wjazdu partycypacja wzrośnie do 75 proc. kosztów udzielonej pomocy, nie więcej niż 60 zł za osobę dziennie.

Ustawa przewiduje również katalog osób, do których nie będą miały zastosowania ww. zasady. Dotyczy to m.in. osób niepełnosprawnych, osób starszych (60 lat kobiety/65 lat mężczyźni), kobiet w ciąży, osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, uniemożliwiającej im udział w kosztach pomocy.

Podstawa prawna
Ustawa z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw https://dziennikustaw.gov.pl/DU/2023/185